Publicatie:FAIR
De praktijk heeft uitgewezen dat digitalisering en open data op zichzelf geen (her)gebruik verzekeren. Ook kunnen niet alle digitale collecties en hun metadata als open data vrijgegeven worden. De FAIR-principes zijn daarom een welgekomen verrijking. Ze maken duidelijk dat we digitale collecties en hun metadata bovenal vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar moeten maken, en hoe we dat kunnen doen.
| Titel | FAIR (Voorkeurstitel) |
| Locatie | META nummer 2020/3 |
| Uitgever | |
| Jaar van uitgave | 2020 |
| Rechten | CC-BY-SA |
| Persistent ID |
Auteur
Rony Vissers (meemoo, Vlaams instituut voor het archief)
FAIR
Bibliotheken, archieven en documentatiecentra werken permanent aan de verbetering van het beheer van hun (digitale) collecties. Een goed beheer is geen doel op zich, maar eerder een middel dat ertoe bijdraagt dat hun collecties (her)gebruikt worden. Digitalisering en open data zijn daarin belangrijke aanjagers. Maar de praktijk heeft uitgewezen dat digitalisering en open data op zichzelf geen (her)gebruik verzekeren. Ook kunnen niet alle digitale collecties en hun metadata als open data vrijgegeven worden. De FAIR-principes zijn daarom een welgekomen verrijking.
Wat zijn de FAIR-principes?
Het zijn vijftien principes, ingedeeld in vier groepen, die voor het eerst gepubliceerd werden in 2016. Samen vormen ze een internationale richtlijn om wetenschappelijke data geschikt te maken voor hergebruik onder duidelijk beschreven condities, door zowel mensen als computers. FAIR is een afkorting die staat voor:
- Findable, of vindbaar;
- Accessible, of toegankelijk;
- Interoperable, of uitwisselbaar;
- Reusable, of herbruikbaar.
De FAIR-principes werden gepubliceerd na de vaststelling dat de vooruitgang van de digitale wetenschap enkel mogelijk is als digitale data tijdig gedeeld worden en toegankelijk gemaakt worden. Onderzoeksinstellingen, financiers en uitgevers verhogen hun eisen met betrekking tot het beheer van onderzoeksdata en het beschikbaar maken van die data voor hergebruik. Dat vraagt om aangepaste infrastructuren en diensten, die een systemische verandering van de wetenschapspraktijken naar open science mogelijk maken. De FAIR-principes willen die evolutie versterken.
Vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar
Wie data wil (her)gebruiken, moet die eerst vinden. ‘Vindbaar’ betekent dat zowel mensen als computers de feitelijke data eenvoudig kunnen identificeren en vinden, met behulp van voldoende rijke metadata en een unieke persistent identifier. Zodra de gebruiker de vereiste data gevonden heeft, moet hij weten hoe hij toegang kan krijgen. Mogelijk moet hij eerst inloggen, en worden zijn rechten om de data te gebruiken in bepaalde mate beperkt. ‘Toegankelijk’ betekent dat de data opgeslagen zijn voor de lange termijn zodat ze gemakkelijk benaderd en/of gedownload kunnen worden met goed gedefinieerde toegangsvoorwaarden, hetzij op het niveau van de feitelijke data, hetzij op het niveau van de metadata.
De data moeten vaak ook geïntegreerd worden met andere data, en moeten interoperabel zijn met applicaties of workflows voor analyse, opslag en verwerking. ‘Interoperabel’ betekent dat de data klaar zijn om door mensen of computers gecombineerd te worden met andere datasets, zonder onduidelijkheden in de betekenis van termen en waarden. Het uiteindelijke doel van FAIR is het optimaliseren van het hergebruik van data. Om dat te bereiken, moeten de feitelijke data en hun metadata goed beschreven worden, zodat ze gerepliceerd en/of gecombineerd kunnen worden in verschillende instellingen. ‘Herbruikbaar’ impliceert dat er voldoende metadata beschikbaar zijn over hoe de data verkregen en verwerkt zijn (herkomst), en dat ze een passende licentie hebben.
De FAIR-principes en erfgoed
Hoewel de FAIR-principes ontwikkeld zijn door de wetenschappelijke wereld, zijn ze ook relevant voor bijvoorbeeld erfgoedbibliotheken, culturele archieven en documentatiecentra. Erfgoedcollecties, hun (meta)data en digitale representaties zijn belangrijk bronmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek. Bovendien verricht de cultureel-erfgoedsector zelf ook flink wat wetenschappelijk onderzoek.
Als de auteursrechtelijke status, de bescherming van persoonsgegevens en eventuele contractuele afspraken het toelaten, blijft het belangrijk om digitale collecties en hun metadata te delen in de vorm van open data. Maar de FAIR-principes maken duidelijk dat we digitale collecties en hun metadata bovenal vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar moeten maken, en hoe we dat kunnen doen. Ook als we digitale collecties en hun metadata niet kunnen delen als open data, blijft het belangrijk om alsnog te bekijken hoe, voor wie en onder welke voorwaarden ze vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar gemaakt kunnen worden.
Meer informatie?
Surf naar https://www.go-fair.org/fair-principles/.