Handboek rechten klaren:Wie heeft auteursrechten?
Auteurschap
De auteur van het werk geniet van de bescherming van het auteursrecht. De auteur is steeds een natuurlijk persoon, geen rechtspersoon. Het auteursrecht kan dus niet automatisch ontstaan in hoofde van een werkgever of opdrachtgever (behalve bij software).
Er dient hierbij wel een onderscheid te worden gemaakt tussen de begrippen auteur en auteursrechthebbende. De auteursrechthebbende is niet noodzakelijk de auteur: een auteur kan immers (een deel van) zijn rechten hebben overgedragen aan bijvoorbeeld zijn werkgever of opdrachtgever. Na het overlijden van de auteur kunnen de rechten in handen zijn van zijn erfgenamen.
Er is een wettelijk vermoeden van auteurschap als de naam of het letterwoord op het werk wordt vermeld. Bij anonieme werken of werken gepubliceerd onder pseudoniem wordt verondersteld dat de uitgever de auteur is. Bij werken die pas voor het eerst worden gepubliceerd na het verstrijken van de auteursrechtelijke beschermingstermijn (zogenaamde postume werken) geniet diegene die het werk het eerst publiceert of aan het publiek meedeelt van de auteursrechtelijke bescherming.
Een bewerker van een origineel auteurswerk wordt pas auteur wanneer kan worden bewezen dat hij een persoonlijke stempel op de bewerking heeft gedrukt en het (nieuwe) werk hierdoor een origineel, persoonlijk karakter vertoont. Een vertaler is de auteur van zijn/haar vertaalwerk, en verwerft auteursrecht op die vertaling indien deze origineel is. Naast de makers van auteurswerken zijn er vaak ook nog uitvoerende kunstenaars en producenten (muziek, radio, televisie, film, ...) betrokken partij. Hun rechten worden geregeld door de zogeheten naburige rechten.
Coauteurschap
Wanneer meerdere personen een creatieve en persoonlijke bijdrage hebben geleverd aan de creatie van het werk, dan is er sprake van coauteurschap. Voor het gebruik van het werk zal dan de toestemming vereist zijn van alle coauteurs. Om te worden erkend als coauteur is een persoonlijke stempel op het werk vereist; dit betekent dat bijvoorbeeld de financiers van het werk, de modellen die hebben geposeerd, de assistenten die technische hulp hebben geboden of de acteurs die het werk hebben opgevoerd geen coauteur zijn.
Bij coauteurschap wordt een onderscheid gemaakt tussen:
- onverdeeld auteursrecht: wanneer niet (duidelijk) kan worden onderscheiden wie welke individuele bijdrage heeft geleverd aan de totstandkoming van een werk (bijvoorbeeld bij een tekst waaraan verschillende schrijvers samen hebben geschreven);
- verdeeld auteursrecht: wanneer wel kan worden bepaald welke auteur welke individuele bijdrage aan de totstandkoming van het werk heeft geleverd (bijvoorbeeld bij een tekstbundel waarin verschillende schrijvers elk een stuk schreven).
Bij onverdeeld auteursrecht geldt dat de uitoefening van het auteursrecht bij overeenkomst wordt geregeld. Indien een overeenkomst ontbreekt en er sprake is van onenigheid over het auteurschap, zal een rechter moeten oordelen. In dit laatste geval kan iedere auteur bij inbreuken een rechtsvordering instellen en een schadevergoeding eisen (in eigen naam en zonder tussenkomst van de andere auteurs). Bij verdeeld auteursrecht geldt dat de auteurs in principe het werk in zijn geheel niet zomaar mogen exploiteren met andere derden, tenzij dit uitdrukkelijk is bepaald (bijvoorbeeld wanneer er toestemming is van de andere auteurs om dit toch te doen). Wel mag elke auteur zijn eigen bijdrage afzonderlijk exploiteren, voor zover deze exploitatie de exploitatie van het werk als geheel niet in het gedrang brengt.
Bij audiovisuele werken blijft het uitgangspunt behouden dat alle personen die een creatieve inbreng hebben in de creatie van het audiovisuele werk als auteur worden beschouwd. De hoofdregisseur zal steeds auteur zijn. Maar hiernaast wordt vermoed dat, indien er geen tegenbewijs is, een aantal andere personen die bij de creatie van het werk zijn betrokken ook auteur zijn, bijvoorbeeld de auteur van het scenario, de auteur van de boekadaptatie, de auteur van de dialogen, de grafisch ontwerper van de animaties, de componist van speciaal voor het werk geschreven muziek. Bovendien worden de auteurs van het oorspronkelijke werk (bijvoorbeeld de verfilmde roman) gelijkgesteld met de auteurs van het audiovisuele werk.