Publicatie:Nieuwe uitzondering(en) voor tekst- en datamining in het auteursrecht
Bij tekst- en datamining, afgekort TDM, worden innovatieve computertechnologieën ingezet om ongezien grote hoeveelheden ongestructureerde digitale data en content (beelden, teksten, gelui- den) te analyseren en er patronen, trends en andere informatie in te ontdekken. Het is een bijzonder belangrijke toepassing in onze wereld van big data science en artificiële-intelligentietechnologie. Dit artikel bespreekt nieuwe uitzondering(en) voor TDM in het auteursrecht.
| Titel | Nieuwe uitzondering(en) voor tekst- en datamining in het auteursrecht (Voorkeurstitel) |
| Locatie | META nummer 2023/4 |
| Uitgever | |
| Jaar van uitgave | 2023 |
| Rechten | CC-BY-SA |
| Persistent ID |
Auteur
Ellen Van Keer (meemoo, Vlaams instituut voor het archief)
Het probleem: grootschalige computergestuurde analyses van beschermde digitale content
Ook voor de bibliotheek- en archiefsector houdt TDM nieuwe mogelijkheden en uitdagingen in. Denk maar aan geautomatiseerde vertalingen of aan de toepassing van gezichtsherkenning om relevante publieke personen in historisch fotomateriaal te identificeren. Het auteursrecht werpt hierbij grote drempels op, want veel digitale content is auteursrechtelijk beschermd. Bij de opbouw van een TDM-corpus worden meestal onvermijdelijk auteursrechtelijke handelingen gesteld, omdat grote hoeveelheden digitale data gekopieerd, verzameld en bewaard worden om analyses op te doen. Hiervoor de noodzakelijke voorafgaandelijke toestemming van (alle) rechthebbenden vragen, is gezien de schaal onhaalbaar.
De oplossing: aangespaste Europese en Belgische wetgeving
Omdat de bestaande uitzonderingen in het auteursrecht onvoldoende dekkend waren en de wetgever een rechtszeker kader voor de toegang tot beschermd bronmateriaal voor TDM wilde creëren, werd een nieuwe, specifieke uitzondering ingevoerd. Ze beperkt het (exclusieve) reproductierecht in twee toepassingsgebieden.
De eerste uitzondering is zeer specifiek bedoeld voor wetenschappelijk onderzoek, maar wel in de brede zin. Ook instellingen voor cultureel erfgoed (zijnde publiek toegankelijke bibliotheken, musea, archieven en instellingen voor cinematografisch of audio- en audiovisueel erfgoed) zijn uitdrukkelijke begunstigden ervan. De tweede uitzondering faciliteert de toepassing van TDM in andere sectoren, met name ook de privaat-commerciële sector. Dat laat erfgoedinstellingen toe om een beroep te doen op private partners en bijvoorbeeld commerciële TDM-software te gebruiken. Beide uitzonderingen werden in 2019 geïntroduceerd in de Europese richtlijn voor auteursrecht in de digitale eengemaakte markt en in 2022 omgezet in Belgische wet.
De praktijk: toepassing van de TDM-exceptie in de bibliotheek- en archiefsector
Aan de toepassing van de TDM-exceptie zijn een aantal voorwaarden verbonden. Ten eerste geldt ze enkel voor beschermde digitale content waartoe een instelling rechtmatig toegang heeft. Het kan gaan om content die op basis van een open licentie of een openaccessbeleid vrij ter beschikking gesteld wordt, maar ook om content waarvoor men een betaalde licentie heeft, bijvoorbeeld via een abonnement (denk aan paywall journals). Licentiecontracten kunnen TDM voor wetenschappelijk onderzoek niet uitsluiten. Die uitzondering is namelijk van dwingend recht, wat wil zeggen dat er geen anderszeggende contractuele afspraken rond gemaakt kunnen worden.
Dat geldt echter niet voor de algemene uitzondering. Die kan enkel toegepast worden op digitale content die niet uitdrukkelijk uitgesloten is door middel van een machineleesbaar voorbehoud zoals een robot.txt-bestand op een website. De betrokken reproducties moeten ook veilig opgeslagen worden en mogen enkel bij wetenschappelijk onderzoek bewaard worden om verificatie van de resultaten mogelijk te maken. De auteur kan beperkte maatregelen nemen om die veiligheid te garanderen. De Europese wetgever moedigt de sector aan om hierrond zelf de best practices te bepalen.