Oude drukken en incunabelen

Context

Onder oude drukken verstaan we alle boeken die gedrukt werden voor 1801 met losse loden letters. Drie eeuwen lang bleef deze druktechniek grotendeels ongewijzigd, afgezien van enkele kleine aanpassingen. Vanaf 1800 zorgden enkele technologische vernieuwingen voor de mechanisering van het drukken ten voordele van het rendement, wat het einde inluidde van het handgedrukte boek.

Basisregistratie oude drukken

Omwille van de eigenaardigheden van oude drukken wijken de beschrijvingsregels duidelijk af van de richtlijnen voor het beschrijven van moderne publicaties. Het uitgangspunt van dit registratieprofiel voor oude drukken is STCV. De bibliografie van het handgedrukte boek, die specifieke regels bevat voor het beschrijven van oude drukken met het boek in de hand.

Volgende velden dienen als basisregistratie ingevuld te worden:

Invulboek			STCV	Beschrijvingsregels
element	veld	definitie	link	bijkomende instructies
Afmetingen	Vermelding afmetingen	Het veld 'vermelding afmetingen' documenteert de vermelding over de afmetingen van de drager(s) en/of de houder van een bron.	https://manual.stcv.be/p/List_of_Bibliographical_Formats	Noteer volgende types annotaties: verwijzing naar een bibliografisch repertorium algemene noten die meer uitleg geven over waar de informatie over de auteur of het impressum is gehaald
Annotatie	Annotatie	Het veld 'annotatie' documenteert een aanvullende beschrijving van aspecten van de publicatie waarvoor geen aparte velden zijn gemaakt. Een annotatie kan betrekking hebben op zowel uiterlijke als inhoudelijke aspecten van de publicatie.	Type annotaties: https://manual.stcv.be/p/Notes Lijst met bibliografische referenties: https://manual.stcv.be/p/List_of_Bibliographical_References	Noteer volgende types annotaties: verwijzing naar een bibliografisch repertorium algemene noten die meer uitleg geven over waar de informatie over de auteur of het impressum is gehaald
Auteursvermelding	Auteur	Het veld 'auteur' documenteert de primaire auteur van de publicatie, de persoon of organisatie die de verantwoordelijkheid heeft in een intellectueel of artistiek werk.	https://manual.stcv.be/p/Author	Invulinstructie voor een verdiepende beschrijving: als de informatie over de auteur van de titelpagina wordt gehaald, dan wordt een verwijzing met exacte spelling opgenomen in de authority record van de auteur. Komt de informatie uit het document, dan kiezen we voor een hoofdvorm. Dit wordt gedaan omdat auteurs in de vroegmoderne periode bekend stonden onder verschillende aliassen, zoals: een verlatijnste versie, de naam in eigen Europese taal, de naam in een andere Europese taal, verschillende spelling, etc . Een voorbeeld: Andries van Wesele, Andries van Weesele, André Vésale, of Andreas Vesalius
	Functie auteur	Het veld 'functie auteur' documenteert in welke functie een persoon heeft bijgedragen aan de totstandkoming van een publicatie.	https://manual.stcv.be/p/Author	Volgende (gecontroleerde) lijst met afkortingen kan gebruikt worden bij het beschrijven van de functie: aut (auteur) edt (editor) comp (compiler) vert (vertaler) ill (illustrator)
	Corporatieve auteur	Het veld 'corporatieve auteur' documenteert een organisatie of instelling die als auteur van de publicatie is opgetreden.	https://manual.stcv.be/p/Author
	Functie corporatieve auteur	Het veld 'functie corporatieve auteur' documenteert in welke functie een corporatie heeft bijgedragen aan de totstandkoming van een publicatie.	https://manual.stcv.be/p/Author	Volgende (gecontroleerde) lijst met afkortingen kan gebruikt worden bij het beschrijven van de functie: aut (auteur)
Digitale representatie	Label digitale representatie	Het veld 'digitale representatie' documenteert de omschrijving van de publicatie waarnaar verwezen wordt in het veld 'Identificatie digitale representatie'.	https://manual.stcv.be/p/Online_Resources	Maak, indien mogelijk, een onderscheid tussen verschillende types van 'inhoudsvelden': Verwijzingen naar reproducties Verwijzingen naar andere relevante databases, bv. STCV, USTC, STCN of de HPB-database van CERL Illustraties
	Identificatie digitale representatie	Het veld 'identificatie digitale representatie' documenteert een duidelijke identificatie voor het referentienummer van de afbeelding.	https://manual.stcv.be/p/Online_Resources	Maak, indien mogelijk, een onderscheid tussen verschillende types van 'inhoudsvelden': Verwijzingen naar reproducties Verwijzingen naar andere relevante databases, bv. STCV, USTC, STCN of de HPB-database van CERL Illustraties
	Toelichting digitale representatie	Het veld 'toelichting digitale representatie' documenteert bijzonderheden of extra informatie betreffende een digitale bron van een publicatie.	https://manual.stcv.be/p/Online_Resources
Editievermelding	Editie	Het veld 'editie' documenteert alle exemplaren van een publicatie, gedrukt van één zetsel of vervaardigd naar of van één origineel en uitgegeven door één uitgever of groep van uitgevers.	https://manual.stcv.be/p/Edition	Maak, indien mogelijk, een tussen verschillende soorten editievermeldingen : editie (eerste, tweede, derde, vierde, laatste) verandering met de vorige editie (vermeerderd, verbeterd, op rijm gezet) vertalingen (vertaald naar het Nederlands, vertaald van het Frans naar het Nederlands) combinaties van de vorige opties (Derde, gecorrigeerde editie) Voor meer informatie, zie STCV handleiding
	Vingerafdruk	Het veld 'vingerafdruk' documenteert een groep tekens gekozen uit de tekst van de publicatie, met als doel die daarmee te kunnen identificeren.	https://manual.stcv.be/p/Fingerprint	Voor meer informatie, zie STCV handleiding
Omvang	Aantal pagina's	Het veld 'aantal pagina's' documenteert de paginering van de publicatie of, als het een publicatie in meer dan één deel is, de vermelding van het aantal delen.	https://manual.stcv.be/p/Collation
	Aantal pagina's	Het veld 'aantal pagina's' documenteert de paginering van de publicatie of, als het een publicatie in meer dan één deel is, de vermelding van het aantal delen.	https://manual.stcv.be/p/Collation	Beschrijf, indien mogelijk, volgende aspecten: Paginering: hier wordt een onderscheid gemaakt tussen paginanummers per bladzijde of folionummers per blad, afhankelijk van hoe de druk zelf is aangeduid] gevolgd door 'p.' of 'f.' Formaat: hier vullen we het eerder vermelde bibliografisch formaat in met als velden: 1°, 2°, 4°, 8°, 12°, 16°, 18° of 24° Katernopbouw: in het drukkersatelier werden papiervellen immers gevouwen tot verschillende katernen met elk x aantal bladen (of folio’s) en x2 aantal bladzijden. Er werd niet pagina per pagina gedrukt. Verschillende pagina’s werden tegelijk afgedrukt op het drukvel. Dit werd dan later geplooid tot een katern. Het aantal keren dat het drukvel geplooid wordt om een katern te vormen, bepaalt dan het zogenaamde bibliografisch formaat. De materiële opbouw van het boek wordt aan de hand van deze informatie uitgedrukt in de collatieformule, die bestaat uit het bibliografisch formaat, de opeenvolging van de katernen met het aantal bladen per katern. De katernsignatuur is hierbij de combinatie van enerzijds een letter of teken dat de volgorde aangeeft van de bladen en de katernen en anderzijds een cijfer dat de plaats van van één bepald blad in een katern aangeeft. Dit is een vrij tekstveld. Bij de katernopbouw geven we enkel illustraties aan die niet binnen deze collatie vallen. Voor meer informatie, zie STCV handleiding
Onderwerp	Samenvatting onderwerp	Het veld 'samenvatting onderwerp' bevat de samenvatting van de inhoud van de publicatie.	https://manual.stcv.be/p/Lists_of_Controlled_Vocabulary	Volgende (gecontroleerde) lijsten kan gebruikt worden bij het beschrijven van het onderwerp: Onderwerpen (bv. geschiedenis, taalkunde), zie gecontroleerde lijst Subject Headings Publicatietype (bv. catechismus, woordenboek), zie gecontroleerde lijst Publication Types Typografie (bv. gegraveerde titelpagina, drukkersmerk), zie gecontroleerde lijst Typograhphical Characters Paratekst (bv. licentie, opdracht), zie gecontroleerde lijst Paratexts
	Toelichting onderwerp	Het veld 'toelichting onderwerp' documenteert een toelichting over de inhoud van de publicatie..	https://manual.stcv.be/p/Lists_of_Controlled_Vocabulary	Volgende (gecontroleerde) lijsten kan gebruikt worden bij het beschrijven van het onderwerp: Onderwerpen (bv. geschiedenis, taalkunde), zie gecontroleerde lijst Subject Headings Publicatietype (bv. catechismus, woordenboek), zie gecontroleerde lijst Publication Types Typografie (bv. gegraveerde titelpagina, drukkersmerk), zie gecontroleerde lijst Typograhphical Characters Paratekst (bv. licentie, opdracht), zie gecontroleerde lijst Paratexts
Plaatsing	Plaatscode	Het veld 'plaatscode' documenteert de plaatscode van dit exemplaar.	https://manual.stcv.be/p/Copy-specific_Information
	Signatuur	Het veld 'signatuur' documenteert een code die de vindplaats van alle exemplaren van de publicatie aanduidt.	https://manual.stcv.be/p/Copy-specific_Information
	Beschrijving locatie	Het veld 'beschrijving locatie' documenteert de plek waar het exemplaar zich bevindt.	https://manual.stcv.be/p/Copy-specific_Information
Publicatie	Uitgever	Het veld 'uitgever' documenteert de uitgever of uitgeverij van het boek.	https://manual.stcv.be/p/Imprint	Invulinstructie voor een verdiepende beschrijving: Als de informatie over de uitgever van de titelpagina wordt gehaald, dan wordt een verwijzing met exacte spelling opgenomen in de authority record van de uitgever. Komt de informatie uit het document, dan kiezen we voor een hoofdvorm. Noteer, indien mogelijk, de functie van de uitgever, bijvoorbeeld: boekverkoper, boekdrukker, gedrukt voor/op kost van, ... .
	Plaats uitgave	Het veld 'plaats uitgave' documenteert de plaats van vestiging van de uitgever.	https://manual.stcv.be/p/Imprint
	Jaar publicatie	Het veld 'jaar publicatie' documenteert het jaar waarin een artikel van een publicatie is gepubliceerd.	https://manual.stcv.be/p/Imprint	Mogelijke invoeropties: yyyy c. yyyy yyxx (16xx) of 1xe eeuw (17e eeuw)
Tekstformaat	Taal	Het veld 'taal' documenteert de taal waarin de publicatie is uitgegeven.	https://manual.stcv.be/p/Language	Maak, indien mogelijk, een onderscheid tussen: brontaal (oorspronkelijke taal van een tekst, indien van toepassing) doeltaal (taal van respectievelijke tekst) mediërende taal (taal via welk een tekst van een eerste naar een tweede taal is vertaald)
Titel	Hoofdtitel	Het veld 'hoofdtitel' documenteert de belangrijkste titel van de publicatie.	Types en soorten titels: https://manual.stcv.be/p/Title Spellingsregels: https://manual.stcv.be/p/Title_reproduction
	Parallelle titel	Het veld 'parallelle titel' documenteert de titel van de publicatie in een andere taal of in een ander schrift.	Types en soorten titels: https://manual.stcv.be/p/Title Spellingsregels: https://manual.stcv.be/p/Title_reproduction	Dit is de titel van de publicatie in een andere taal of in een ander schrift. Deze kan je terugvinden op het titelblad.
Type	Drager	Het veld 'materiaalsoort' documenteert het soort drager waarop de informatie is vastgelegd.		Enkel relevant voor oude drukken wanneer je specifiek kan aan te geven of er een digitale reproductie gelinkt is aan de record.

Registratie incunabelen

Incunabelen zijn de vroegste gedrukte boeken, die van de pers kwamen vóór 1501. Op dit moment stond de Europese boekdrukkunst in de kinderschoenen en leunde de vormgeving van het gedrukte boek nog sterk aan bij het handgeschreven boek. Incunabelen vormen daarom een belangrijke schakel in de ontwikkeling van het gedrukte boek. Voor de registratie ervan wordt er in eerste instantie vertrokken uit het registratieprofiel 'basisregistratie van de oude drukken'. Aanvullend hierop kan de volgende informatie tegemoet komen aan het specifieke karakter van incunabelen. Volgende velden dienen aanvullend ingevuld te worden:

Invulboek		STCV			Technische eigenschappen			Beschrijvingsregels
element	veld	element	veld	definitie	data type	verplicht	herhaalbaar	terminologie	bijkomende instructies
Titel	/	Titel	Standaardtitel	Incunabelen hebben vaak geen titelpagina en hebben niet altijd een helder titelstatement. Bibliografen maken daarom soms zelf een titel die de lading dekt. Deze titel helpt je om verschillende edities van dezelfde tekst te herkennen. Wanneer je in de incunabel geen enkele titelindicatie vindt, kan de standaardtitel ook als hoofdtitel gebruikt worden ([noodtitel])	vrije tekst	verplicht	niet herhaalbaar	Deze informatie kan je vinden in standaardwerken zoals de Incunabula Short Title Catalogue	Titels worden letterlijk overgenomen.
Afmetingen	/	Annotatie(s)	noottype 20lm	De lengte (in millimeter) van 20 lijnen zetsel (set-solid), gevolgd door een indicatie van het gebruikte lettertpe	vrije tekst	niet verplicht	herhaalbaar	STCV manual - cataloguing rules - incunabula	Meet de afstand tussen de grondlijn van lijn 1 tot de grondlijn van lijn 21 in millimeter. Bepaal het lettertype (Gotisch: G; Romein: R). Voorbeeld van resulterende formule: 90 G.
Afmetingen	/	Annotatie(s)	noottype ta	De afmetingen van de zetspiegel (in millimeter, h x b mm).	vrije tekst of 2 velden getal	niet verplicht	niet herhaalbaar	STCV manual - cataloguing rules - incunabula	Meet de hoogte en breedte van de zetspiegel, inclusief lopende titels, foliëring en katernsignaturen. Negeer tekst in de buitenste marges.
Annotatie	Annotatie	Exemplaarmodule	afvinklijst termen	Decoratieve elementen die zijn toegevoegd nadat het exemplaar het drukatelier verlaten heeft, vb. handgeschreven initiaalletters, rubricering, verluchting	vrije tekst of checklist	niet verplicht	herhaalbaar	STCV manual - cataloguing rules - incunabula
Tekstformaat	Bindwijze	Exemplaarmodule, subsectie band	afvinklijst termen	Beschrijving van de boekband (NB ook toepasbaar op gewone oude drukken)	vrije tekst of checklist	niet verplicht	herhaalbaar	STCV manual - cataloguing rules - incunabula; Kneep en binding
Annotatie	Annotatie	Exemplaarmodule, subsectie band	Invulvelden voor type herkomstmerk (ex-libris, inscriptie, supralibros,...), eigenaar, datum, plaats	Herkomstmerken (NB ook toepasbaar op gewone oude drukken)	vrije tekst of checklist	niet verplicht	herhaalbaar	STCV manual - cataloguing rules - incunabula // MEI cataloguing rules	Beschrijf de herkomstmerken van huidige en historische eigenaren.

Literatuur

STCV: stcv.be
Handleiding STCV (ENG): https://manual.stcv.be/p/The_STCV_Method